გაფანტული სკლეროზის სიმპტომები და ადრეული 

ნიშნები

გაფანტული სკლეროზის სიმპტომები განსხვავდება. 

ყველა ადამიანი განსხვავებულია, თქვენი გაფანტული სკლეროზი და მისი სიმპტომები იქნება უნიკალური თქვენთვის.1-3

გაფანტული სკლეროზი დასაწყისიდანვე პროგრესირებს, დაავადება აზიანებს ნერვულ უჯრედებს, რომლებიც მდებარეობს თქვენს თავისა და ზურგის ტვინში. პროცესი მიმდინარეობს მიუხედავადა იმისა, ამჩნევთ თუ არა სიმპტომებს.1-3 ამიტომაც, ძალიან მნიშვნელოვანია ჩაინიშნოთ, ჩაიწეროთ ნებისმიერი ცვლილება, რომელსაც ამჩნევთ თქვენს სხეულს, ან გრძნობთ და შეატყობინოთ თქვენს  მკურნალ ექიმს. ცვლილებების ჩაწერა და შეტყობინება გეხმარებათ თვალი ადევნოთ, თუ როგორ ვითარდება თქვენი დაავადება. ეს დაგეხმარებათ სწორად და დროულად შეარჩიოთ თქვენი გაფანტული სკლეროზის მკურნალობა, რათა შეანელოთ/შაჩეროთ დაავადების პროგრესირება.1-4

როდის, სად და რამდენად ხშირად შეგაწუხებთ სიმპტომები, დამოკიდებულია იმაზე, თუ თავისა და ზურგის ტვინის რომელი უბანი დაზიანდა. გაფანტული სკლეროზის ფორმას განსაზღვრავს, თუ როგორ აღმოცენდება (ქრება) სიმპტომი დროში, მაგრამ გახსოვდეთ დაავადება არის ერთი. წაიკითხეთ გაფანტული სკლეროზის ტიპები.1

გაფანტული სკლერიზის  ადრეული ნიშნები და სიმპტომები

გაფანტული სკელროზის ადრეული სიმპტომები შესაძლოა იყოს მსუბუქი და შეიძლება სრულად ალაგდეს. მაგრამ ადრეული ნიშნებისა და სიმპტომების შეტყობინება მნიშვნელოვანია, რადგან ის დაეხმარება თქვენს ექიმს დროულად მოხდეს ინიციალური დიაგნოზის დადასტურება და დაავადების მიმდინარეობის შეფასება. 
  • სენსორული პრობლემები - დაბუჟება, ჩხვლეტის ან წვის შეგრძნება. ადამიანების 40% ვინც ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად, უჩივის აღნიშნულ სიმპტომებს კლინიკაში პირველი ვიზიტის დროს.
  • მოტორული პრობლემები, ან მოძრაობის შეზღუდვა - კუნთების სისუსტე, რიგიდობა, სიარულის შეზღუდვა. ადამიანების 39%-ს ვინც ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად, აწუხებს მოტორული პრობლემები, კლინიკაში პირველი ვიზიტისას.
  • მხედველობითი პრობლემები - მხედველობის სხვადასხვა დარღვევები, მხედველობის დაკარგვა, ბუნდოვანი მხედველობა, გაორება. ადამიანების 30% -ს აწუხებს მხედველობითი პრობლემები, პირველი ვიზიტისას.  
  • დაღლილობა (სისუსტე) - ფიზიკური ან მენტალური ენერგიის ნაკლებობა, რაც აისახება დაღლილობასა და გამოფიტვაში და გავლენას ახდენს ყოველდღიურ ცხოვრებაზე. ადამიანების 30%-ს, ვინც ცხოვრობს გაფატულ სკლეროზთან ერთად, აწუხებს დაღლილობა პირველი ვიზიტისას.
  • კოგნიტური დარღვევები - ბევრ ადამიანს, შესაძლოა აწუხებდეს აზროვნებასთან დაკავშირებული პრობლემები (დაბნეულობა, მეხსიერებასთან და გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებული სირთულეები, სამსახურში/სასწავლებელში წარმოდგენილი დაბალი შედეგები) ხშირად რთულია იმის თქმა, ეს გაფანტულ სკლეროზთან არის თუ არა კავშირში, ამიტომ ადამიანები აღნიშნულ სიმპტომებს არ ატყობინებენ ჯანდაცვის სპეციალისტებს. 

Quote marks

პირველი სიმპტომი, რომელმაც მიუთითა ჩემს დიაგნოზზე, იყო მარცხენა ფეხის დაბუჟება. რამოდენიმე დღის შემდეგ სიმპტომი გაქრა, მაგრამ მალევე დაბრუნდა ორივე ფეხში და გავრცელდა ნახევარ სხეულში, ერთ ხელში. რამოდენიმე კვირაში ის კვლავ გაქრა და დაბრუნდა დაახლოებით ერთი წლის შემდეგ.

ქეთი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2016 წლიდან

პროფილის ნახვა
Quote marks

ჩემი პირველი სიმპტომი იყო სისუსტე ფეხებში. მას არ ვაქცევდი ყურადღებას, სანამ არ შევამჩნიე მხედველობის გაორება, რამაც მიმიყვანა დიაგნოზამდე.

გრეისი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან 2017 წლიდან

პროფილის ნახვა
Quote marks

ჩემი პირველი სიმპტომი იყო დაბუჟება, რომელიც დაიწყო ფეხის თითებიდან. რამოდენიმე დღის შემდეგ სიმპტომი გავრცელდა ორივე ფეხში და ერთი თვის განმავლობაში წელს ქვემოთ ვგრძნობდი დაბუჟებას. 

რებეკა

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2006 წლიდან

პროფილის ნახვა
Quote marks

20 წლის ასაკში, ერთ დილას გამაღვიძა დაბუჟების შეგრძნებამ სხეულის ქვედა ნაწილში. შემდეგ დღეებში შეგრძნება გავრცელდა მთელს სხეულში, ამავდროულად ვგრძნობდი მხედველობით დარღვევებს.

ჯენიფერი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2006 წლიდან

პროფილის ნახვა
ადრეული სიმპტომების უმრავლესობა ჩნდება და ქრება, მაგრამ მნიშვნელოვანია მათი ჩაწერა და დროულად შეტყობინება, რათა თქვენმა ექიმმმა შეაფასოს თქვენი მდგომარეობა და შეგირჩიოთ სწორი მკურნალობა. 

შეამჩნიეთ შეუმჩნეველი

გაფანტული სკლეროზის სიმპტომები, როგორიცაა კუნთების სპაზმი, სიარულის შეფერხება და მეტყველების პრობლემები,  მარტივად შესამჩნევია და, ასევე, საკმოად მარტივია მისი მონიტორირება (ე.წ. „შესამჩნევი სიმპტომები“). თუმცა, სიმპტომები, რომელთა შემჩნევა უფრო რთულია (დაღლილობა, დეპრესია, მეხსიერებასთან და აზროვნებასთან დაკავშირებული შეფერხებები), ასევე, ხშირია გაფანტული სკლეროზის მიმდინარეობისას („შეუმჩნეველი სიმპტომები“).   

ხშირად, ასეთი სიმტპომების შემჩნევა რთულია, რადგან მათი კავშირი გაფანტულ სკლეროზთან ბუნდოვანია. როდესაც თქვენი პირველი სიმპტომები „შეუმჩნეველია“, ისინი შესაძლოა წლები გაგრძელდეს დაავადების პროგრესირებასთან ერთად. ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია ნებისმიერი მცირე ცვლილების ჩაწერა და ჯანდაცვის სპეციალისტისთვის შეტყობინება, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ფიქრობთ, რომ სიმპტომები არ არის კავშირში გაფანტულ სკლეროზთან.

The figure below shows some common visible and invisible symptoms of MS.

გაფანტული სკლეროზის „შესამჩნევი“ და „შეუმჩნეველი“ სიმპტომები

სხვა ადამიანებთან „შეუმჩნეველ“ სიმპტომებზე საუბარი

„შეუმჩნეველ“ სიმპტომებზე საუბარი და ახსნა არ არის მარტივი. თუმცა, თუ თქვენ ზედმიწევნით აუხსნით თქვენს ჯანდაცვის სპეციალისტებს თუ რას გრძნობთ, ეს დაგეხმარებათ მიიღოთ თქვენი დაავადებისთვის შერჩეული მკურნალობა და დახმარება.

ზოგიერთ შემთხვევაში, ეს, ასევე, დაგეხმარებათ აუხსნათ თქვენს მეგობრებს, ოჯახის წევრებსა და კოლეგებს, რათა მიახვედროთ როგორია თქვენი ცხოვრება გაფანტულ სკლეროზთან ერთად.

Quote marks

ადამიანების უმრავლესობამ არ იცის როგორია ცხოვრება გაფანტულ სკლეროზთან ერთად - მათ უბრალოდ წარმოუდგენიათ ჯოხით  ან ეტლით მოსიარულე ადამიანი, და არ იცნობენ თვალით უხილავ დაავადებას. 

ქეთი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2016 წლიდან

პროფილის ნახვა

რა არის გაფანტული სკლეროზის პროგრესირების ნიშნები?

ადამიანების უმრავლესობას არ აქვს დადასტურებული გაფანტული სკლეროზის დიაგნოზი, ვიდრე თვალსაჩინო სიმპტომები არ გამოუვლინდება. ეს ნიშნავს, რომ პროგრესირება მიმდინარეობს შეუმჩნევლად. 

Quote marks

გაფანტული სკლეროზი დამიდგინდა 27 წლის ასაკში, თუმცა, ვფიქრობ დაავადება მაქვს 23 წლიდან, როდესაც პირველად შევამჩნიე სიმპტომები. დაავადება პროგრესირებდა ამ ხნის განმავლობაში და ახლა მაქვს მოძრაობის შეზღუდვა (ვეღარ დავრბივარ). ჩემი რჩევა იქნება, პირველივე ნიშანს ან სიმპტომს მიუდექით სერიოზულად. ეს დაგეხმარებათ პროგრესირების შენელებაში და შეამცირებს გაფანტული სკლეროზით გამოწვეულ დაზიანებას. 

გრეისი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2017 წლიდან

პროფილის ნახვა
გაფანტული სკელროზის სიმპტომები ყველა ადამიანისთვის ინდივიდუალურია და, შესაძლოა, შეუმჩნეველი დარჩეს წლების განმავლობაში. მიუხედავად იმისა, თუ როდის და როგორ ჩნდება სიმპტომები, გაფანტული სკლეროზი მუდმივად პროგრესირებს. რამდენად სწრაფად მიმდინარეობს პროგრესირება, ეს ყველა ადამიანისთვის ინდივიდუალურია და, შესაძლებელია, ზოგიერთ შემთხვევაში, წლებიც კი გაგრძელდეს უსიმპტომოდ. როგორც კი შეამჩნევთ ნებისმიერ ცვლილებას თქვენს სხეულში, მნიშვნელოვანია აცნობოთ თქვენს ჯანდაცვის სპეციალისტს, რამდენადაც შეუსაბამო არ უნდა გეჩვენებოდეთ. სხვა კლინიკურ კვლევებთან ერთად (მრტ), ეს დაეხმარება ჯანდაცვის სპეციალისტებს გაფანტული სკლეროზის პროგრესირების შეფასებაში.   

მიუხედავად იმისა, რომ გაფანტული სკლეროზის სიმპტომები ინდივიდუალურია ყველა ადამიანისთის, ზოგიერთი მათგანი მეტად არის გავრცელებული. ცხრილში ჩამოთვლილია გაფანტული სკლეროზის მეტად გავრცელებული სიმპტომები.

გახსოვდეთ, მიუხედავად მრავლობითი სიმპტომებისა, მათი უმეტესობა ჩნდება და ქრება. და, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ყველა მათგანი გექნებათ ერთდროულად. ასევე, არსებობს სიმპტომების ეფექტურად მართვის გზები.

გადადით ლინკზე, რათა გაიგოთ მეტი გაფანტული სკლეროზის სიმპტომებისა და მათი მართვის შესახებ

გაფანტული სკლეროზის სიმპტომი

რას შეიძლება გრძნობდეთ


მეტყველების დარღვევა

შესაძლებელია თქვენი მეტყველება შენელდეს, გაჩნდეს პაუზები, გახდეს უფრო მშვიდი და სუსტი.

 

მხედველობითი დარღვევები

თქვენი მხედველობა შესაძლებელია იყოს ბუნდოვანი ან გაწუხებდეთ გაორება, თვალის ტკივილი ან სხვა მხედველობის დარღვევები. ზოგიერთი ადამიანი მხედველობის დროებით დაკარგვასაც კი უჩივის.

დაღლილობა

თქვენ, შესაძლოა გრძნობდეთ გადაღლას ან უჩიოდეთ ენერგიის ნაკლებობას.

 

ტკივილი

შესაძლოა შეგაწუხოთ მწვავე, მჩხვლეტავმა ან სხვა სახის ტკივილმა თქვენი სხეულის სხვადასხვა ადგილას. ტკივილი შესაძლოა გაგრძელდეს დიდხანს, ან აღმოცენდეს და მალევე გაქრეს.

თავბრუსხვევა

თქვენ შესაძლოა დაგეხვეთ თავბრუ ან ოთახი დატრიალდეს თქვენს გარშემო

 

ბალანსისა და კოორდინაციის დარღვევა

 

თქვენ, შესაძლოა იგრძნოთ თავი არამყარად ან მოუხერხებლად.

კუნთების სპაზმი

შესაძლოა იგრძნოთ მოულოდნელი კუნთების ტკივილი და რიგიდობა.

 

კოგნიტური დარღვევები

თქვენი მეხსიერება შესაძლოა გაუარესდეს და გარკვეული შეფერხება განიცადოთ გადაწყვეტილების მიღებისას. შეიძლება გაგიჭირდეთ ყურადღების კონცენტრაცია.

 

ყლაპვის გაძნელება

თქვენ შეიძლება გაგიძნელდეთ ყლაპვა, გაგიჩნდეთ „ყელში გაჩხერვის“ შეგრძნება, რასაც შესაძლოა მოჰყვეს ხველა.

გაფანტული სკლეროზის „ჩახუტება“

შესაძლოა იგრძნოთ მოჭერის შეგრძნება გულმკერდის არეში.

ტრემორი

შესაძლოა იგრძნოთ კანკალი თქვენს ხელებში, ან სხეულის სხვა ნაწილებში.

სექსუალური პრობლემები

თქვენ შესაძლოა დაკარგოთ სექსუალური ცხოვრების სურვილი, ასევე, განიცადოთ ერექციის დისფუნქცია, ვაგინალური სიმშრალე ან ორგაზმის მიღწევის სირთულე.

ხასიათის ცვლილებები/დეპრესი

შესაძლოა იგრძნოთ ხასიათის ცვლილებები ან შეამჩნიოთ ცვლილებები თქვენს ქცევასა და პერსონაშიც კი.

ნაწლავისმიერი პრობლემები

თქვენი ნაწლავის პერისტალტიკა (მოძრაობა) შესაძლოა შეიცვალოს და შეგაწუხოთ ყაბზობამ (შეკრულობამ) ან დიარეამ (ფაღარათი).

დაბუჟებისა და ჩხვლეტის შეგრძნება    

თქვენი სხეულის სხვადასხვა ნაწილში შესაძლოა გრძნობდეთ დაბუჟებას, ნემსების ჩხვლეტას, რომელიც ძირითადად ჩნდება ხელებსა და ფეხებში.  ეს შეგრძნებები შეიძლება გაგრძელდეს, ან მალევე გაქრეს.

შარდის ბუშტის პრობლემები

შესაძლოა იგრძნოთ შარდის გამოყოფასთან დაკავშირებული პრობლემები (გინდათ მოშარდვა და ვერ შარდავთ) ან შარდვის გახშირება. ზოგიერთ ადამიანს აწუხებს უნებლიე შარდვა. გაფანტული სკლეროზის მქონე ადამიანები მეტად არის მიდრეკილნი საშარდე სისტემის ინფექციებისადმი.

ჰიპერმგრძნობელობა

თქვენ, ასევე, შესაძლოა იგრძნოთ მომატებული ტკივილი ან დისკომფორტი სინათლის ან სითბოსმიერი გამაღიზინებლების მიმართ.

სხვადასხვა ადამიანში გაფანტული სკლეროზი განსხვავებული სიმპტომებით გამოვლინდება. ჩვენ ვთხოვეთ პაციენტებს, რომლებიც ცხოვრობენ გაფანტული სკლეროზით, დაახასიათონ თავიანთი სიმპტომები. 

Quote marks

როდესაც არ განვიცდი გამწვავებას, ჩვეულებრივ მაწუხებს: დეპრესია, დაბუჟება და ნემსის ჩხვლეტის შეგრძნება ორივე ფეხში, ტკივილი, დაღლილობა, თავის ტკივილი და მომატებული მგრძნობელობა სითბოსა და სიცივის მიმართ

ქეთი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2016 წლიდან

პროფილის ნახვა
Quote marks

ჩემი დიაგნოზის დადასტურებიდან ერთი წლის შემდეგ, დავკარგე მგრძნობელობა მარჯვენა ფეხში, რაც გაგრძელდა ერთი კვირა. მას შემდეგ არ მქონია სხვა სიმპტომი. 

მაიკი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან 2014 წლიდან

პროფილის ნახვა
Quote marks

ჩვეულებრივ, ვგრძნობ სისუსტეს ჩემს ფეხებში და მაქვს დაღლილობის შეგრძნება

გრეისი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2017 წლიდან

პროფილის ნახვა
Quote marks

ყოველთვის მცხელა! 

კონორი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2017 წლიდან

პროფილის ნახვა
თუ გაწუხებთ ჩამოთვლილთაგან რომელიმე სიმპტომი, შეატყობინეთ თქვენს მკურნალ ექიმს. ეს დაეხმარება მას, შეისწავლოს როგორ პროგრესირებს თქვენი დაავადება და შეგირჩიოს მკურნალობის სწორი სტრატეგია. 
მნიშვნელოვანია, თქვენმა მკურნალმა ექიმმა იცოდეს თქვენი სიმპტომების შესახებ, მიუხედავად იმისა, არის თუ არა ის კავშირში გაფანტულ სკლეროზთან. ყველა სიმპტომი არ არის კავშირში თქვენს დაავადებასთან, მაგრამ რაც მეტად დეტალურ ინფორმაციას მიაწვდით მას, თქვენზე მორგებული მკურნალობის შერჩევის მეტი შესაძლებლობა იქნება .

Quote marks

მე ძალიან დაინტერესებული ვარ გაფანტული სკლეროზის ახალი სიმპტომებით, რაც აწუხებთ ჩემს პაციენტებს, ასევე, არსებული სიმპტომები როგორ იცვლება მკურნალობასთან ერთად.

ექიმი. პროფესორი სარა მიროუ

ექიმი. პროფესორი სარა მიროუ

ასოცირებული პროფესორი

Quote marks

მე ვუყვები დედას ჩემი სიმპტომების შესახებ, ვიწერ კალენდარში და ჩემს ჟურნალში. ვიწერ ცვლილებებს და მათ ხანგრძლივობებს. 

ქეთი

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან ერთად 2016 წლიდან

პროფილის ნახვა
Quote marks

თვალი ადევნეთ თვქენს სიმპტომებს. სიმპტომების დავწრილებით და ზუსტად აღწერა და თქვენს ჯანდაცვის სპეციალისტთან გაზიარება, დაეხმარება მათ, გაიგონ თქვენი ყოველდღიური მდგომარეობა და შეგირჩიონ თქვენთვის საუკეთესო მკურნალობა.

რებეკა

ცხოვრობს გაფანტულ სკლეროზთან 2006 წლიდან

პროფილის ნახვა

თქვენი სიმპტომების შესახებ ინფორმაცია დაეხმარება თქვენს ნევროლოგს, სწორად შეაფასოს, თუ როგორ პროგრესირებს თქვენი გაფანტული სკლეროზი. ის, ასევე, დაეხმარება შეგირჩიოთ და მოგარგოთ თქვენი დაავადების საუკეთესო მკურნალობა. სიმპტომების ჩაწერა, ასევე, დაგეხმარებათ თქვენ, შეაფასოთ რას აქვს შედეგი და რას არა, თქვენი სიმპტომების მართვისას. ჩანაწერის გაკეთება გაგიმარტივებთ მდგომარეობას.

თითოეული ადამიანის გაფანტული სკლეროზი უნიკალურია და სიმპტომები განსხვავებული. გაესაუბრეთ თქვენს ჯანდაცვის სპეციალისტებს, რათა გადაწყვიტოთ მკურნალობის როგორ სტრატეგიას ექნება საუკეთესო შედეგი, თქვენი გაფანტული სკლეროზის მართვისთვის. 

როდესაც საქმე ეხება თქვენი გაფანტული სკლეროზის სიმპტომებს, გახსოვდეთ:

  •  თითოეული ადამიანი განსხვავებულია და თქვენი გაფანტული სკლეროზი იქნება უნიკალური
  • დაავადების უამრავი სიმპტომი არის აღწერილი, მაგრამ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ თქვენ შეგაწუხებთ ყველა ერთად, ასევე, სიმპტომების უმრავლესობა ჩნდება და ქრება.
  • გაფანტული სკლეროზი მუდმივად პროგრესირებს, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ თქვენი სიმპტომები უხილავია. 

თვალი ადევნეთ თქვენს სიმპტომებს და მოუყევით თქვენს ჯანდაცვის სპეციალისტს, რაც დაეხმარება თქვენი გაფანტული სკლეროზის სწორი მართვის გეგმის შემუშავებაში. 

ტკივილი, სიმძიმის შეგრძნება

მხედველობითი პრობლემები

დაბუჟება

მზად ხართ თვალი ადევნოთ თქვენს სიმპტომებს?

გაიგეთ მეტი გაფანტული სკლეროზის სიმპტომების შესახებ.

სტატიები დაგეხმარებათ თქვენი გაფანტული სკლეროზის სიმპტომების შესახებ ინფორმაციის მიღებაში.


ბალანსი | MS Resistance

ბალანსი

დაღლილობა

დაღლილობა

გაფანტული სკლეროზის(გს) სპაზმები

სპაზმები

არავინ ირჩევს გაფანტულ სკლეროზს, მაგრამ დაავადების მართვა შეუძლია ყველას.

აქ შეგიძლიათ ნახოთ ყველაფერი გაფანტული სკლეროზის მკურნალობის შესახებ

გაფანტულმა სკლეროზმა, შესაძლოა გავლენა იქონიოს თქვენს ცხოვრებაზე, მაგრამ მან არ უნდა შეცვალოს თქვენი ცხოვრება.

გაეცანით რჩევებს, როგორ მართოთ გაფანტული სკლეროზი, რათა შეძლოთ თქვენი საყვარელი საქმიანობის გაგრძელება.

  1. Giovannoni G, et al. Mult Scler Relat Disord. 2016;9:S5–48.
  2. Kappos L, et al. P547. ECTRIMS, 2018.
  3. Cree BAC, et al. Ann Neurol. 2019;85:653–66.
  4. Brownlee WJ, et al. Lancet. 2017;389:1336–46.
  5. Schulz D, et al. J Neurol. 2006;253:1002–10.
  6. White CP, et al. J Neurosci Nurs. 2008;40:85–95.
  7. Kasser SL, et al. Disabil Health J. 2017;10:207–13.
  8. Gelfand JM. Handb Clin Neurol. 2014;122:269–90.
  9. Murphy KL, et al. Multiple Sclerosis: Perspectives in Treatment and Pathogenesis, Chapter 4. 2017.
  10. Braley TJ, Chervin RD. Sleep. 2010;33:1061–7.
  11. Beiske AG, et al. Eur J Neurol. 2004;11:479–82.
  12. Davis SL, et al. Handb Clin Neurol. 2018;157:701–14.
  13. National MS Society. Dizziness and vertigo. https://www.nationalmssociety.org/Symptoms-Diagnosis/MS-Symptoms/Dizziness-and-Vertigo [accessed July 2020].
  14. de Silva RN, et al. Pract Neurol. 2019;19:196–207.
  15. Hugos CL, Cameron MH. Curr Neurol Neurosci Rep. 2019;19:79.
  16. Balci PB. Arch Neuropsychiatry 2018;55:(Suppl 1):S49−53.
  17. Oreja-Guevara C, et al. Frontier Neurol. 2019;10:(581)1–9.
  18. Feenaughty L, et al. Clin Linguist Phon. 2013;27:134–51.
  19. Merson RM, Rolnick MI. Phys Med Rehabil Clin N Am. 1998;9:631–41.
  20. De Pauw A, et al. Clin Neurol Neurosurg. 2002;104:345–51.
  21. MS Trust. MS Hug. https://www.mstrust.org.uk/a-z/ms-hug [accessed July 2020].
  22. Koch M, et al. J Neurol. 2007;254:133–45.
  23. Schmidt EZ, et al. J Neural Transm. 2005;112;1201–11.
  24. Fletcher SG, et al. Nat Clin Pract Urol. 2009;6:96–107.
  25. José Sá M. Clin Neurol Neurosurg. 2008;110;868–77.
  26. Löffler LAK, et al. J Comp Neurol. 2016;524:1727–43.
  27. Mahadeva A, et al. Am J Clin Exp Immunol. 2014;3:57–67.
  28. Hodge BH. Fam Pract Manag. 2013;20:24–28.
  29. MS Trust. Diary of symptoms. https://www.mstrust.org.uk/a-z/diary-symptoms [accessed July 2020].